DINSDAG 17 MEI 2011, Chefchaouen
We rijden door naar Chefchaouen. Helaas hebben we door de laaghangende bewolking veel van het berglandschap onderweg gemist. Onderweg op een bergweg lag een Mercedes 190 in de diepe betonnen greppel naast de weg. De piloot zal wel mooi onbenullig gereden hebben, terwijl het wegdek nat en glad is. Ze staan te manen om hulp. We besluiten te stoppen om ze te helpen. Onze 4-tons boomlint kan dat klusje wel klaren. Achter in de vangmuilkoppeling gestoken en met een harpsluiting aan de Mercedes. We staan dwars op de niet al te brede straat. Karel en Mariska zijn het verkeer aan het tegenhouden, Elleke let op hun camper. De Daf  heeft niet zo'n heel sterke motor, maar hier had hij toch geen enkele moeite mee. Omdat er niet al te recht getrokken kon worden sleurde de Mercedes eerst met de bodemplaat een flink stuk over de rand van de greppel, voor hij er uitkwam. Dat scheen de bestuurder niet te deren. Hij was erg blij dat hij verder kon, bedankte ons en reed er rap vandoor. Of er een remleiding of benzineleiding kapot getrokken is komt ie onderweg dan wel weer achter. Wij pakken ook gauw weer in, want het wordt al een behoorlijke verkeersopstopping.

Na een laatste erg steile bergetappe in de 1e versnelling reden we de camping op. We zaten mooi in de mist. We zijn met zijn vieren lopend de medina in gegaan. Chefchaouen is maar een klein bergdorp, maar heeft een hele mooie medina. Wij vonden het misschien wel de mooiste van Marokko. Allemaal kleine steile straatjes die ze knalblauw hebben geverfd. En de straatjes waren nog schoon ook...

Nu bleek iedereen in het dorpje met ook maar een beetje tuin of parkeerplaats een bordje camping aan de straat te hebben staan, dus een ander plekje was zo gevonden. Of eigenlijk hoef je niet eens zelf te zoeken, je wordt zo door een ventje op straat naar zijn achtertuin gedirigeerd. We stonden daar ook eigenlijk best goed en behoorlijk rustig. Wel jammer dat we even waren vergeten dat twee Nederlanders en voormalige wereldreizigers, Paul en Renate, een camping runnen, net een kilometer buiten Ouzoud.

's Avonds hebben we met z'n tweeën nog een kleine rondwandeling gemaakt door het dorp. Al snel werden we vergezeld door een lieve hond. Op de weg terug naar de camper kwamen we de jongen tegen die ons naar "de camping" gelokt had. We hadden hem 's middags bij aankomst een fles wijn gedaan. Hij vertelde dat hij 's avonds een feestje gaf en dat wij ook uitgenodigd waren. Helaas is alcohol hier vrijwel niet te verkrijgen en als het er al is, is het schreeuwend duur. Vandaar dat hij voor het feestje graag een fles wijn of wat bier had, in ruil voor specerijen en fruit. Die specerijen en dat fruit moeten we nog steeds van hem krijgen. Wel zijn we op zijn uitnodiging 's avonds meegegaan naar zijn huis om een kop koffie te drinken. Al was het alleen maar uit nieuwsgierigheid hoe zo'n jongen hier in Marokko leeft. Hij had een mooi binnenplaatsje zonder rommel en met allerlei planten. Hij deelde een leemhut van zo'n 3x4 meter met een vriend van hem. Nadat hij een grote kakkerlak van het ene bed verjaagd had mochten we daarop plaats nemen. Licht was er niet, het enige lampje dat er was, was kapot. Wel stonden er in het hutje naast twee bedden een joekel van een stereotoren en 2 televisies waarop een soort MTV Libanon te zien en vooral luid te horen was.

 Wij liepen verder en omdat we de zogenaamde gids (er is soms echt geen ontkomen aan) al vrij vlug afgewimpeld hadden, kwamen we door de wir-war aan paadjes (ezelpaden, geitenpaden, schapenpaden, etc) in de kloof onderaan de waterval aardig aan het dwalen. Verdwalen kun je er niet echt, omdat het maar een smalle kloof is met de rivier en waterval als leidraad. Halverwege kwam onverwacht ineens moeder hond er weer aan. Vader hond had ze waarschijnlijk ergens afgeschud. Doordat het voorgaande dagen toch nog best geregend heeft zijn de watervallen goed gevuld en best spectaculair om te zien. Helaas is het dichterbij de waterval wel behoorlijk volgebouwd met cafeetjes en toeristenstalletjes. Via een paar krakkemikkige bruggetjes, gemaakt van allerlei latjes en tafelpoten die men kon vinden, kwamen we op de andere oever weer bovenaan. Hier liep nog een groep berberapen, maar door de vele toeristen waren deze al makker dan de apen in Apenheul. Absoluut niet schuw voor mensen en zelfs brutaal. Wel is het leuk om te zien hoe de pubers met elkaar liggen te donderjagen en hoe de baby's af en toe van moeders rug af komen om zelf wat oefeningen te doen. Epke Zonderland is er niets bij. Voor de supertoerist die echt van gekkigheid niet meer weet wat ie moet doen, hebben ze onderaan de waterval fraaie zelfgemaakte boten liggen om met de toeristen à la Niagara Falls een tochtje van 25 meter tot aan de waterval te varen. Dit zijn vlotten op grote vaten, met daarop een rij stoelen met fluweel bekleed als waren het tronen van een koning. Ze noemen het zelf "Berber Titanics".

Op het plein kon je nog goed de restanten van de zelfmoordaanslag van een maand terug zien. Het restaurant dat zich in het midden aan het plein bevind, was rondom afgedekt met doeken. Ervoor lagen bloemen. Het verfrommelde gebouw kon je vanaf de zijkant nog goed zien. Er maar even met respect naar staan kijken en hopen dat deze ellende wereldwijd toch ooit eens ophoudt. Totaal onschuldige buitenstaanders die het slachtoffer worden van de idiote idealen van anderen.

Tegen tien uur 's avonds met hetzelfde taxibusje maar weer terug naar de camping. Paul en Maria rijden ook mee. Net aangekomen op de camping is Karel behoorlijk misselijk en moet overgeven. Is dit nu van de wilde rit met een chauffeur die zich met 100km/h al toeterend en met de lichten seinend een weg baande door Marrakesh, of door de gedetailleerde verhalen van Paul over de slakkensoep en de drie schapenkoppen die zij die avond verorberd hebben? We houden het op de combinatie van beide.

Helaas zoals dat hier in Marokko vaak het geval is, staat er 's morgen al direct een mannetje bij onze auto. Zelfs hier op ruim 2000m hoogte. Hij praat alleen berber en wil ons een steen verkopen. We hebben er geen belang bij, onze auto is zwaar zat.We zijn wat gaan rondwandelen, richting de top van de berg direct achter ons. Toen we terug kwamen zat het mannetje er nog. Hij gaf aan dat zijn schoenen te klein waren en wilde ze graag ruilen met de bergschoenen maatje 46 van Jan. Ja, we hebben best wel met hem te doen, maar de rest van de tijd rondlopen op sportschoentjes maatje 38 is niet echt een optie. We hadden hem wel willen zien lopen met die enorme schoenen onder zijn jurk.

De volgende dag vervolgde de route door een kaal berggebied. Het begint hier al op echte woestijn te lijken. En kaal wil niet zeggen saai. Grillige rotsformaties, dan weer enorme vlaktes. Bergen bestaande uit grote losse rotsblokken, andere uit een soort schuin liggende leemplaten. Hier en daar zien we een felblauw gekleurde hagedis weg schieten. Meestal te snel voor een goede foto.

We gaan weer wildkamperen, in een soort oase. Er is een klein akkertje, met rondom palmbomen. Een prachtig plekje onderaan een flinke rots. Het akkertje wijst er al op dat mensen niet ver weg zijn. We weten niet waar ze vandaan komen, een dorp is niet te zien, maar als snel verzamelen zich een tiental kinderen rond de auto's. Ze zijn niet vervelend, slechts nieuwsgierig. Ze gaan weg en even later komen ze terug met hun t-shirts vol fruit. Kleine perzikjes, allemaal voor ons. Als tegenprestatie geven we ze frisbees. Deze hebben we mee gekregen van een kennis, die ze over had als merchandise. Speciaal voor situaties als deze. Prima gedaan Irma! De kinderen waren er erg blij mee. Nadat we het ze hadden voorgedaan hoe het moest, vlogen de frisbees in het rond. Ze hadden de grootste lol.

Hij liet ons zien hoe hij aan water kwam om zijn akker te bevloeien. In een hutje aan het eind van zijn akkertje zat een put van ongeveer een vierkante meter in het vierkant, 22 meter diep. Daar stond een grote 1 cilinder Lister dieselmotor uit het jaar nul boven, die een pomp aandreef. Daarmee pompte hij zo nu en dan water vanuit de put in een systeem van irrigatiekanaaltjes.

Onderweg kwamen we langs een bijna kaal geplukt mini-abrikozenboompje. Daar hadden die kinderen dus die vruchten gejat!

De man ziet er nog echt autenthiek uit en om daar gauw afbreuk aan te doen haalt hij onder zijn jurk een modern mobieltje vandaan om ons foto's van zijn andere kinderen te laten zien en namen van andere toeristen die al naast zijn erfje hebben gestaan. Tot Japanners aan toe hadden daar al wild gekampeerd!

Het begon harder te waaien. De man met kinderen gingen weer weg, wij vluchtten voor de wind, gevuld met zand, de camper in om wat te eten. 

We wilden even een leuk plaatje maken van de camper met de zandduinen op de achtergrond. De bedoeling was de auto op de hardere ondergrond er voor te laten staan. Om in de duinen te rijden moet namelijk behoorlijk wat lucht van de banden afgelaten worden en dat duurt erg lang, met name het later weer oppompen. Toch kon Jan de verleiding om even een stukje met de Daf door de duinen te rijden niet weerstaan. En zoals ze bij Top Gear altijd zeggen: "How hard can it be?".

Nou, best "hard". Na zo'n 30 meter een zeer flauw oplopend duin opgereden te zijn de auto stil gezet. Een paar foto's genomen. En vervolgens weer achteruit over hetzelfde spoor terug. Niet dus. In achteruit in de lage gearing groef de auto zich direct in. Dat werd graven dus. Maar je graaft daar nooit alleen. Direct uit het zand kwamen drie mannetjes met één schep tevoorschijn die wel even willen helpen. Mariska zegt wel 30x "nee, dat hoeft niet". En zij zeggen wel 30x "Yes, no problem". Met alleen graven ging het nog niet. Dus alsnog lucht eraf laten en toen stond de Daf ook nog wel een keertje weer op harde grond.

En toen werd "Yes, no problem", natuurlijk "Yes, dirham". Jan geeft het opperhoofd met de schep 20 dirham. De andere twee hadden alleen staan kijken. Zoals altijd is het niet genoeg. Een dagelijks salaris schijnt hier 40 dirham te zijn, dus voor een kwartiertje graven is 20 dirham toch niet zo slecht. Na een beetje poppenkast vragen ze nog om water, wat we ze uiteraard geven. Het is tenslotte wel een graadje of 35.

Intussen was Karel al gestrikt door een ventje op een brommer die een goede camping wist. Nu barst het hier van de campings, dus dat kan niet moeilijk zijn. Toch achter het ventje aangehobbeld en het bleek inderdaad een leuk stekkie direct aan de duinen te zijn. Zelfs het sanitair was netjes en behoorlijk schoon.

We werden door de eigenaar direct uitgenodigd voor thee en een koude meloen. Heerlijk. Maar achter deze berber gastvrijheid steekt ook wel weer een behoorlijk verkooppraatje betreffende een toertje op een kameel de duinen in, of een paar dagen met een terreinwagen de duinen in en overnachten in een berbertent ergens in de duinen.

Voor veel mensen zal dit een onvergetelijke ervaring zijn, maar wij hadden er niet zo'n zin in. Elleke en Karel hadden zoiets al eens gedaan in Tunesië. En wij twee zijn meer van (ons eigen) gemotoriseerde vervoer. Laat die beestjes toch lekker in de schaduw uitrusten. Bovendien slaapt het in onze auto beter dan in een tent en duurde de tocht naar de tenten slechts een half uur, waarbij er gewoon iemand voorop loopt bij de kamelen, wat eigenlijk dromedarissen zijn. Ook zijn ze allemaal met een touwtje aan elkaar vastgeknoopt en sjokken maar wat achter het mannetje aan. Dat betekent dat we zonder kameel op ons zelf ook in een half uurtje bij de tenten zijn.

We lopen tegen de avond nog wat door de duinen. Met het avondlicht op de duinen worden ze nog roder. En omdat ze niet weglopen kun je er prachtige foto's van maken.

Omdat er in de woestijn weinig lichtvervuiling is, en het helder weer was, konden we genieten van een prachtige sterrenhemel. 's Nachts koelt het hier lekker af, en we hebben we de ramen van de camper ver open gezet om het lekker fris te laten doorwaaien. Dit frisse windje is 's nachts aardig gaan aanwakkeren en 's morgens hadden we alles onder het zand zitten. De bank, het bed, zelfs het aanrecht was gewoon helemaal bruin van het zand.

Gelukkig hadden Karel en Elleke een ministofzuiger mee. Deze kwam nu goed van pas. Zelf hadden zij het dakluik van de wc open laten staan en daarbinnen was het ook een zandbak.  

Overdag is het weer behoorlijk warm. We lopen nog wat door de duinen en door het dorp. Merzouga stelt niet zoveel voor, maar het heeft toch ook nog wel wat. Mudbrick en lemen huizen. Ook nep lemen huizen, opgetrokken uit baksteen en met leem aangesmeerd. Geen verharde straten. Een hoofdstraat met wat winkeltjes en een moskee. Buiten de moskee om waan je je in een soort wild-west stadje waar zo Lucky Luke kan opduiken.

Tegen de duinen aan ligt een begraafplaatsje. Het ziet er erg sober uit. Het graf is een bultje zand. Ze steken een paar platte leistenen in de grond en slechts bij sommige is daar wat tekst op gekrabbeld. Op enkele graven staat een schaaltje water.

Tegen de avond toen het wat koeler werd zijn Mariska en Elleke nog even de duinen in gelopen voor wat mooie uitzichten.

Jan kon nog steeds de verleiding van de zandduinen niet weerstaan en wederom onder het motto "how hard can it be", heeft hij de motor gepakt om daar mee door de duinen te crossen. Dit ging op zich best aardig. Eerst een wat kleiner duintje, dan wat groter. Even stoppen en weer op gang proberen te komen. Beetje lucht uit de banden. Tot bij een iets hoger duin. Deze had een scherpe, schuine kam. Eenmaal boven slaat dan totaal het voorwiel scheef weg naar beneden en het achterwiel komt omhoog waardoor je van je zadel gelanceerd wordt. Jan lag dus direct onder de motor. En natuurlijk staat dan net aan de voet van dat duin Mariska, die altijd een fototoestel in de aanslag heeft.

Na wat gestuntel krabbelde Jan zich weer op de motor. Het voordeel in dit mulle zand is dat je niet gauw schade rijdt.

Met groot respect voor alle Dakar motorrijders en met name voor een kleine vrouw als Mirjam Pol, vervolgt Jan een stuk rustiger zijn weg door de duinen. Dagen erna heeft hij nog steeds een pijnlijke ribbenkast. Weer een ribbetje gekneusd of gebroken?

Met het juiste materiaal (vooral persoonlijke bescherming) en wat meer oefenen kan dit wel heel leuk werk zijn, maar je moet er niet aan denken dit 300km of meer achter elkaar te hebben. Met uitzondering van de ribbenkast voorlopig even genezen dus.

Wij werden uiteraard bij het tweede winkeltje uitgenodigd voor thee, en de vriendelijke eigenaar en zijn zoon wilden ons van alles verkopen. Het winkeltje had weer, zoals eigenlijk alle toeristenwinkeltjes een hoog “all you don’t need” gehalte. Hier waren we dus nog wel een keer weer weg.

Stiekem probeerden andere jochies uit het dorp nog wat aan ons te verkopen, waarbij ze wijselijk uit het zicht van het tweede winkeltje bleven. Zo kochten Karel en Elleke toch nog een paar dromedarissen, gevlochten uit palmbladeren en kochten we gezamenlijk een pot dadelhoning. Dit is eigenlijk geen honing maar een soort siroop waarvan we later in een supermarktje zagen dat we dit veel te duur gekocht hebben. 

De dag erna zijn we gezamenlijk naar de oude kasbah (citadel) gelopen. Het was een mooi pad langs irrigatiekanaaltjes, palmen en akkertjes. Op een gegeven moment moesten we de rivier oversteken. Hiertoe was een bruggetje gemaakt die slechts bestond uit drie palmboomstammen. Elleke vond dit veel te wiebelig, en ging op zoek naar een andere brug, die er natuurlijk niet was.

Iets verderop waren vier vrouwen de was aan het doen. Ze boden aan om Elleke met de ezel naar de overkant te transporteren. Dus ma op de ezel en een stukje lopen. Zo te zien was dit nog veel enger dan het bruggetje, want ze was er zo weer af. De vier vrouwen  hadden er wel lol aan, en wij natuurlijk ook. Dan toch maar via de drie palmbomen, waarbij Karel Elleke op professionele wijze begeleidt. Filmpje komt z.s.m. naar Nederland! (of op You-tube?)

De kasbah zelf was behoorlijk vervallen. Daken waren allemaal weg, slechts nog wat muren stonden overeind. I.p.v. leem waren de meeste muren hier van natuursteen. De kasbah ligt wel op een mooi punt met een fraai uitzicht op de groene kloof.

Op een dikke steen voor de kasbah treffen we nog een behoorlijk grote dikke gele hagedis aan, die zich maar moeilijk laat fotograferen.

Karel en Elleke besluiten via dezelfde weg terug te lopen, terwijl wij via een andere weg door de kloof terug gaan. Allen zijn we nog maar net op tijd terug bij de campers of het begint behoorlijk te onweren en het water valt met bakken uit de lucht. De camping veranderd in no time in een grote modderpoel. Het blijft wisselvallig dus zijn we verder binnen gebleven.

De dag erna dus de Todra Gorge door. Dit is een schitterende smalle kloof waar een rivier door stroomt. Helaas regent het nog en zit er veel water in de rivier, die bruin kolkend langs het smalle weggetje stroomt. Aan het wegdek is te zien dat het hier nog veel erger was. Op veel plekken ligt nog een dikke laag modder en stenen op de weg. Voor ons niet zo´n probleem, maar pa en ma moeten toch uitkijken met de Hymer, die vrij laag aan de grond ligt.

Op een klein stuk is de kloof erg smal en 300 meter hoog, wat er spectaculair uitziet. Hierna wordt de kloof meer een smalle vallei. Wel erg mooi en overal bloeit de oleander volop. We zijn tot het einde van de verharde weg, tot Ait-Hani gereden. Vandaar weer terug gereden en zo’n 2km ten zuiden van Tamtattouchte op een plek langs de weg de auto’s neergezet. Na het eten voelt Jan zich niet zo goed en gaat op tijd naar bed.

De volgende dag voelt Jan zich nog steeds niet goed en heeft inmiddels ook diarree. Het ene moment heeft hij het koud en het andere moment weer heel warm en veel zweten. Jan blijft in bed liggen en Mariska gaat met haar ouders een stuk wandelen in de omgeving. Ze komen in een groen zijdal met flink wat roze bloemen. Er loopt een herder met zo’n 100 geiten en schapen. Alle geiten zijn zwart, alle schapen wit. Een mooi gezicht. Na de lunch rijden we naar camping Baddou in Tamtattouchte. Karel en Elleke geven een half–nomaad nog een lift. Deze kerel vult de Hymer met een heerlijke geur van “nooit wassen”.

Op de camping slaapt Jan verder. Buiten is het redelijk fris met nog steeds af en toe een bui. Ga in het voorjaar naar Marokko, zegt iedereen. Dan is het nog niet zo warm. Maar kou en regen zaten we ook niet bepaald op te wachten. 's Avonds gaan Mariska en Elleke bij het campingrestaurant uit eten. Jan is nog ziek en eet niet, en Karel heeft het niet zo op de hygiëne in de Marokkaanse keukens. Hij zorgt wel voor zichzelf en droomt ondertussen van grote schnitzels met bier in Oostenrijk, zijn favoriete vakantieland.

Het eten is simpel maar smaakt. Salade met tomaat, ui, komkommer, bieten en paprika. Dan tajine met kalkoenfilet en groente in Marokkaans gekruide saus met rijst en als toetje een klein schaaltje yoghurt met kaneel en drie blokjes meloen. We zitten op het terras. Wel koud maar met een schitterend uitzicht op de berg met de schapen en de geiten en er vliegt ook nog een hop (vogel! en dus niet dat spul dat in je bier zit) voorbij.

Dagje later voelt Jan zich al wat beter. Nog wel steeds last van de ribbetjes (van de motor gevallen in de duinen) en diarree, maar het gaat. We rijden terug de kloof door, waar we Tommy en Conny ontmoeten. Een zeer vriendelijk Duits stel dat met een schitterende MAN-Action Mobil op vakantie is. Voor hen een soort testvakantie. Over twee jaar willen ze stoppen met werken en ook een flinke rondreis maken. We bekijken elkaars campers en maken foto’s. Tommy en Conny zijn bergbeklimmers en willen de steile wanden van de kloof beklimmen. Vandaag een teststuk, morgen helemaal naar boven. Er zijn al ijzers in de wanden geslagen voor verschillende routes. Schijnt hier ooit een Nederlandse bergklimvereniging mee begonnen te zijn. Moet niet gekker worden!

We rijden de dag er op door de Dadeskloof. De eerste 10km rij je alleen door bergdorpjes. We komen langs mooie grappige rotsformaties, die lijken op een grote bult samengeklonterde geitenkeutels, of een hoop darmen of hersenen. De weg klimt aardig omhoog met een paar scherpe haarspeldbochten. Een prachtig uitzicht. Op dit punt rij je boven de kloof langs, iets verderop daal je in de kloof af. Ook hier weer op verschillende plekken een dikke laag modder op straat. Op een bepaald punt stroomt de rivier nog over de weg. Dit over een lengte van zo’n 50 meter. Het water stroomt hard in tegengestelde richting en is op het diepste punt ongeveer kniediep. De lokalen pakken hun motorkap met plastic in en rijden zo langzaam door het water. Het is moeilijk te zien waar de rand van de weg precies is, en we weten ook niet of een deel van de weg misschien wel is weggeslagen, zoals je hier wel vaker ziet. Het lukt de lokalen om aan de overkant te komen. Een ander stel lokalen knopen hun auto vast aan een lokale vrachtauto en rijden zo als een treintje achter de vrachtauto aan door het water. Ze hoeven zelf zo niet de motor te laten draaien zodat er minder kans is dat er water in komt. Het is een komisch gezicht. Er zitten ook veel lokalen in de kiepbak van de vrachtwagen omdat de grand-taxi’s ook niet door het water gaan.

We twijfelen nog even. Voor onze vrachtwagen is de diepte van het water geen probleem, die heeft een standaard waaddiepte van 90cm. Maar voor de Hymer kan het wel eens lastig worden. Echter moeten we met de vrachtwagen langs de (niet zichtbare) rand van het asfalt rijden, omdat er op dit punt ook laag overhangende rotsen zijn. We vinden het niet waard om het te proberen. We slaan een eindje terug ons kamp op en hopen dat morgen het water wat gezakt is.

Na het ontbijt lopen we weer naar het water. Het is al behoorlijk gezakt. Ook de Hymer kan er nu wel veilig door. Het is een mooie weg en we rijden door tot de weg overgaat in gravel. Je moet daarbij onder een poort door waarbij het maar de vraag is of de Daf er onderdoor past. Omdat we toch niet van plan zijn om verder over gravel te rijden draaien we om. De Dadeskloof is heel anders dan de Todrakloof. Beide zijn erg mooi, maar de Dadeskloof is vooral aan het begin behoorlijk volgebouwd met huisjes, het is eigenlijk dorp aan dorp.

De route na Boulmalne Dades is helemaal volgebouwd. We zoeken een rustig plekje om te kunnen staan voor de nacht, maar het is dorp na dorp (of kasbah na kasbah). Pas na Ait Ridi (een stuk na El-Kelaa M’Gouna) vinden we een rustiger stuk waar we gaan bushcampen. Helaas toch iets te dicht bij bebouwing, want het duurt niet lang of er komen een aantal jongens tussen de 8 en 15 jaar oud aan. Ze gaan vlakbij zitten en blijven maar kijken. Dit houden ze een paar uur vol, en na een paar snoepjes gaan ze weer weg. Verder blijft het gelukkig rustig.

We rijden de dag erop door naar Ouarzazate waar we weer de nodige inkopen doen. Daarna doorgereden richting de kust. Na Anezal zie je het landschap groener worden. Nog steeds geen bos, maar veel lage struikjes, 95% van hetzelfde soort. Kort na Anezal lunchen we ergens langs de weg. Helaas weer te dicht bij een dorpje, want het duurt niet lang of er verzamelen zich al weer allerlei blagen rondom de campers. Ze bleven lang hangen en gingen ook na een snoepje niet weg.

Ze waren erg nieuwsgierig en opeens hadden we er 8 in onze camper. Ze waren zo brutaal dat ze overal in wilden kijken en zelf ritsjes van etuis openenden om te kijken wat er in zat. Toen ze er weer uit waren misten we slechts een banaan, hopelijk verder niets. Hetzelfde gebeurde bij Karel en Elleke. Ook daar werden de kranen getest en moest er 30x op de toeter gedrukt worden. Ze vonden het natuurlijk allemaal reuze interessant. Na hun bezoek misten Karel en Elleke slechts de “paaseieren” die als decoratie in een plantenbakje zaten.

Van Amesnaz naar Essaouira is een klein stukje. We rijden dit stukje de volgende dag en parkeren in Essaouira op een bewaakte parkeerplaats waar je ook mag overnachten. Van dit bewaken moet je niet teveel voorstellen. De bewaker ligt ongeveer de hele dag te snurken in een karretje. ’s Nachts komt een collega hem aflossen.

We lopen door het schilderachtige haventje. Alle boten zijn van hout en liggen nog in de haven omdat het te hard waait om uit te varen. We praten wat met een man uit de haven. Hij verteld ons dat vrijwel elke boot één of meerder honden of katten aan boord heeft om de muizen en ratten te vangen. Inderdaad zien bij de meeste grotere boten wel een hond of kat liggen. Ook liggen ze overal op de visnetten te slapen. Er zal wel regelmatig een hapje voor hen tussenzitten.

Essaouira is een mooi stadje. We blijven dus nog een dag. Niet alleen de haven maar ook het centrum is mooi en erg levendig. Het is geheel ommuurd en ligt pal aan zee.

Het is anders dan de stadjes die we tot nu toe gezien hebben en we zien ook voor het eerst wat meer toeristen. In de andere bekende steden zoals Meknes, Marrakech en Fes zag je ze ook wel, maar niet veel. En al helemaal niet met campers of caravans. Daar zijn we op de hele reis tot nu toe (zo’n 3500km alleen in Marokko) maar een handvol van tegen gekomen. De met name Franse camperaars hebben hier wel overwinterd, maar zijn al weer naar huis. Veel toeristen hebben het ook laten afweten vanwege de recente bomaanslag in Marrakech.

De dag erop rijden we via de kustweg verder naar het noorden. We stoppen even bij het plaatsje Moulay Bouzerktoun, waar een graftombe van een heilige te bekijken valt. Als we het piepkleine dorpje binnenrijden zien we nog net hoe een paar mannen een schaap met een mes in de hals hebben gesneden en het beest dood laten bloeden, zo op het zandpleintje voor de deur. Het beest spartelt wild en vecht tevergeefs voor zijn leven. Het is een rituele slachting, en gruwelijk om te zien. Waarom mag dat arme beest niet wat sneller dood, zonder zo te lijden?

Het beest geeft het op en ligt in een grote plas bloed dat maar langzaam in het zand trekt. Dan krijgen we nog een staaltje Marokkaanse hygiëne te zien. Daar in het zand wordt het beest ook gevild, waarbij de messen telkens in het zand afgelegd worden. Op dat zelfde zand parkeren lekkende auto’s (wij staan er pal naast geparkeerd), er plassen en poepen mensen en dieren, en zij staan lekker hun schaapje open te snijden. Onbegrijpelijk.

We bezoeken nog even de graftombe. Veel graftombes mogen wij als niet-moslim niet bezoeken. Sommige mogen we wel in tegen betaling. Deze was helemaal gratis. Hoe is het mogelijk. Er lag een stenen kist in een klein wit gebouwtje met een koepeldak. Over en naast de kist lagen doeken en tapijten. We lopen terug naar de auto en zien het gevilde schaap in de zon voor het winkeltje hangen, waar de eerste vliegen er al van smullen.

DONDERDAG 16 JUNI 2011, pottenbakkers
We rijden door naar de stad Safi, dat bekend staat om zijn traditionele pottenbakkerijen. Het blijkt een behoorlijk vieze industriestad. De pottenbakkerijen staan niet erg goed aangegeven dus het is behoorlijk zoeken. Net als we besloten hebben de zoektocht te staken en maar door te rijden zien we weer een bordje staan en zijn we er ook zo. Je kunt er weer eens niet op je gemak zelf kijken, er meld zich al snel weer een zogenaamde gids. Met sneltreinvaart laat ie zien hoe het pottenbakken in zijn werk gaat. De oude leemovens werken nog op hout, de modernere ovens werken op gas. Het vormen van de potten gaat nog op de ouderwetse manier op met de voet aangedreven draaitafeltjes.

Het hele fabriekje is weer eens een ongeordend zootje, wat het fascinerend maakt om te zien, maar ook wel ergerlijk is. Je snapt niet dat mensen zo kunnen en willen werken. Met weinig inspanning is er veel te verbeteren zonder afbreuk te hoeven doen aan de traditionele manier van werken. Overigens wordt er ook erg inefficiënt gewerkt, niet alleen hier maar ook bij bijna alle andere “fabriekjes” die we hebben gezien. Het uurloon is hier laag, maar doordat er zoveel tijd verklungeld wordt zijn de producten nog niet echt goedkoop. Een klus die je in Nederland alleen zou klaren, doen ze hier rustig met 3 man. Geen stress hoor.

De volgende dag luieren we een beetje in het rond en lopen gezamenlijk het steile weggetje af naar het strand. Het strand is niet groot en mooi omsloten door de rosten. Er zijn wat Marokkanen en zowaar twee Europese gezinnen. Het strand zelf is schoon, zolang je richting zee kijkt. Langs de rotsen is het weer eens één grote bende. Ze gooien alles van zich af. Ze eten geen varkens omdat ze dit onreine dieren vinden, maar zelf zijn het de grootste varkens (en dan beledig ik eigenlijk nog de varkens ook). We hebben al verscheidene Marokkanen gevraagd waarom ze dit doen. Het antwoord is doodleuk dat de regering moet zorgen voor goede afvalverwerking. Dat geeft toch niet het recht om het afval maar overal in de natuur te gooien? Je hebt zo’n fles vol meegenomen uit een dorp, dan kun je hem toch ook leeg weer naar een dorp terugnemen en daar ergens deponeren? En denken ze nu werkelijk dat wij in Europa ook zo alles van ons afgooien en dat de “regering” het wel weer opruimt? Als tweede reden geven ze vaak op dat de mensen niet beter weten, ze missen educatie. Ook grote onzin. De koran kennen ze van achter tot voor uit hun hoofd, en dit zouden ze niet kunnen snappen? Op de meeste verpakkingen staat nota bene op dat je het niet zo weg moet gooien, ook hier. Je hebt er ook helemaal geen educatie voor nodig, je wilt toch zelf niet in die rommel zitten? Je zit op het strand en telkens waaien vieze plasticzakjes tegen je aan. Overal zie je vieze poepluiers. Ze laten hun kinderen op blote voeten lopen waar overal gebroken glas en blikjes liggen. Het is onbegrijpelijk. Andere Afrikagangers zeggen: “ wen er maar vast aan, het wordt nog veel erger zuidwaarts”. Nou, hier kunnen en willen we niet aan wennen.

De volgende dag rijden we verder lans de kust naar Oualidia. Langs de kust is veel akkerbouw. Toen wij er langs reden waren de tomaten, groene paprika en pompoenen rijp.

Oualidia ligt aan een mooie lagune. De kust is rotsachtig met veel poeltjes en kleine zandstrandjes. De zee knalt er hard tegen de rotsen wat spectaculair is om te zien. De lagune zelf is een zandstrand-paradijs. Het was er ook behoorlijk druk. Met name Marokkaanse badgasten maar ook enkele Europese. Overal werd verse vis en vooral schaaldieren, zee-egels en krab gegrild bij zelfgemaakte mini-restaurantjes. Het restaurantje is niet meer dan een grill op houtskool en een paar emmers waar je op kunt zitten en een parasol.

We overnachten een eindje verder, net voor Sidi Bouzid bij El Jadida. Het is een drukke locatie waar gelang de avond steeds meer auto’s komen. De mensen blijven een beetje in en om hun auto hangen. Even was er weer van die irritante Yo-yo muziek, maar gelukkig werd het later en de rest van de nacht rustig.

Na slechts een kleine 10km rijden komen we de volgende dag aan bij de stadsmuur van de Cité Portugaise in El Jadida. Links van de stadsmuur is een pier, waar we eerst even wandeling over gemaakt hebben. Rechts van de pier, aan de stadskant, zwemmen jongens heerlijk tussen het afval. Op de pier zijn een aantal zgn. zelfgebouwde visrestaurantjes. Een paar golfplaten daken, wat doeken en lappen, een grilletje en wat plastic stoeltjes en tafeltjes. De toiletten zijn de zeeweringsblokken aan de linkerkant van de pier. Het stinkt er verschrikkelijk. Gek, maar Karel heeft helemaal geen zin in een visje.

De volgende dag gauw weer weg dus en via de kustweg zijn we richting Casablanca gereden. De zee zag je slechts af en toe, het was geen mooie route. Druk en veel nieuwe bebouwing. Rond Casablanca een stukje tolweg genomen, snelweg A5. volgens onze kaart was hij tolvrij, maar we moesten voor 10km toch 8 dirham betalen. Dit is slechts 72 eurocent, dus nog bijna niets. Van Casablanca zagen we slechts de buitenwijken, wat eigenlijk sloppenwijken zijn. Echt triest hoe sommige mensen moeten leven. En dan kunnen we het des te slechter hebben dat er in Nederland mensen zijn die zeggen dat ze arm zijn en die menen naar de voedselbank te moeten. Maar ondertussen wel roken, auto rijden, een televisie en computer hebben, laat staan een mobieltje en ook nog eens precies weten hoe de ziektewet of een uitkering werkt.

We krijgen ook een soort cake en pannekoekjes, die oma zelf heeft gemaakt. Het is allemaal best wel droog. Oma is een oud gerimpeld mensje met blauwe tatoeages in het gezicht. Opa is een grappig kereltje met traditioneel mutsje op en een djellaba aan. Er is ook nog een jongen bij die goed engels kan. Hij is politieagent ergens in de woestijn, maar heeft nu vakantie. Er wordt mooie kamelenmuziek opgezet dat veel te schel en te hard klinkt uit de kleine autoluidsprekertjes en ze willen met ons dansen. Vooral het meisje dat een oogje op Jan heeft. Dus dat doen we dan maar en we staan wat te springen en stijf te dansen, terwijl zij veel soepeler en ritmischer bewegen. Opa rolt haast van het kleed van het lachen om het houterige gedans van Jan. Fraai is dat, daar doe je dan je best voor.

Het is warm en we zweten het uit. Er wordt ons nog meer eten aangeboden, maar we hadden net zelf gegeten toen we bij hen aankwamen. We bedanken er beleefd voor en zeggen dat we weer richting camper moeten omdat Mariska’s ouders daar nog zijn. Dat doen we dus, maar niet voordat we een aantal pannenkoeken en cake meekregen in een plastic zak, voor Karel en Elleke. Die zitten lekker te genieten voor de camper. Met de verrekijker loeren ze het meertje af. Het meertje barst van de waterschildpadjes en aan de overkant verzamelt zich een grote groep kleine zilverreigers.

We willen met z’n tweeën de volgende dag nog wat rondlopen in het natuurgebied. Vlakbij de barbecueplek hadden we een bord zien staan waar verschillende wandelroutes op aan werden gegeven en een vogelkijkhut en een informatiecentrum. We lopen een klein eindje het pad in en komen bij de vogelhut. Op dit moment is er aan vogels niet veel te zien. Dit zal ook aan het seizoen liggen. Als er na een paar minuten een complete kleuterklas aankomt, weten we ook zeker dat we daar geen vogels meer gaan zien en lopen we verder. We komen bij het informatiecentrum. Dat is gesloten. Tevens lijkt het pad daar op te houden. Volgens het eerdere bord moeten er toch meerdere wandelpaden vanaf hier vertrekken. Op het binnenplaatsje zit de zgn. boswachter met de vuilnisman van de ezelskar. We vragen hen naar de wandelwegen, maar zij weten nergens van. Ze wijzen ons naar een asfaltweg waar de bus met schoolkinderen ook over is gekomen. Die gaat regelrecht terug naar de ingang van het natuurgebied.

We kijken nog even achter het informatiecentrum en zien nu ook waar de ezelskar met afval telkens wordt leeggestort. Dat wordt dus zo weer in het beschermde natuurgebied op een bult gegooid en dus niet naar de stad afgevoerd. Er staat een veel te laag hekje dat het vuil tegen zou moeten houden en alles waait weer vrolijk overal rond. Snappen ze hier dan helemaal niets?

We lopen weer naar de camper en hangen daar nog wat rond en eten wat. De boswachter komt ook langs met de vuilnisman en de ezelskar. De boswachter zegt dat we hier niet mogen kamperen, dat is verboden. We zeggen daarop dat er afgelopen nacht anders wel de hele nacht door auto’s hebben gestaan met bierdrinkende kabaalmakende mensen die overal rotzooi neergooien, en dat mag dus schijnbaar wel? Maar ben je rustig en doe je even je oogjes dicht, dan heet dat kamperen en dat mag dan weer niet?

We rijden verder naar Moulay Bousselham. Er gaat een snelweg naartoe en een gewone weg. Omdat we snelweg maar saai vinden nemen we de gewone weg. Deze loopt behoorlijk parallel aan de snelweg. De weg is erg slecht. Schijnbaar wordt hij sinds de snelweg er is niet meer onderhouden. Het is slechts 1 baan asfalt met scherpe kanten die her en der afgebroken zijn. Ook veel diepe scherpe kuilen in het asfalt. Je kunt nog beter een zandweg hebben dan een niet onderhouden asfaltweg. Vooral voor de Hymer is deze weg niet fijn. Wij hebben er met onze grote banden minder last van, maar comfortabel is het niet. Ondanks dat de snelweg parallel loopt duurt het nog heel wat kilometers voor we daar op kunnen. Stom dat ze die andere weg niet meer onderhouden. Er liggen veel plantages en kassen langs, die nu hun hele infrastructuur ineen zien vallen. Er ligt dan wel een mooie nieuwe snelweg, maar vanaf daar kun je niet bij de kassen komen, omdat er geheel vangrails langs zitten en praktisch geen afslagen zijn.

Wij zijn blij om eindelijk op de snelweg te zitten en bereiken zo bijtijds Moulay Bousselham. We gaan naar camping Flamant Loisirs omdat daar goed sanitair zou zijn. Voor Marokkaanse begrippen is het een dure camping, de duurste die we tot nu toe gehad hebben. We zijn dan ook de enige gasten. Het sanitair is inderdaad redelijk netjes en de douche is warm, hoewel je zoals altijd de douchekop niet aan de muur kunt hangen. Jan heeft daarvoor al standaard bij zijn badspullen een ty-rap bij zich die je weer los kunt maken. Bedankt hiervoor Bas J! Het moet toch als westerling zeer eenvoudig zijn om hier een goedlopende camping te runnen, want met een beetje inzet en hygiëne zoals dat in Noord-Europa gebruikelijk is heb je al snel de beste camping van heel Marokko, en zul je veel westerse gasten ontvangen.

We gaan de volgende dag te voet Moulay Bousselham in. Het dorp ligt wat hoger boven zee. Landinwaarts is er een mooie lagune, waar je vanaf het dorp op uitkijkt. Onderin de lagune is ook het kleine vissershaventje. We zien van bovenaf hoe de eerste vissersbootjes met een rotgang binnen komen varen. Ze willen allemaal de eerste zijn om hun vis te kunnen verkopen. We lopen ook gauw naar beneden, wat nog best een eindje is. Als we daar aankomen hebben zich er al aardig wat mensen verzameld. Er is ook een vrij nieuw visafslaggebouwtje, wat er behoorlijk schoon uitziet. Wat blijkt nu, daar wordt geen gebruik van gemaakt. De vis wordt zo vanuit de bootjes verkocht. Het is een drukte van jewelste. Mensen bieden tegen elkaar op en er komen steeds meer bootjes binnen. Sommige vis wordt ter plekke op het strand schoongemaakt. De buitenboordmotoren worden direct van de bootjes losgekoppeld en het zware ding word door 1 persoon op de nek genomen en naar een af te sluiten ruimte gebracht.